กมฺมวคฺควณฺณนา

[483] ‘‘อุมฺมตฺตกสมฺมุติํ อุมฺมตฺตเก ยาจิตฺวา คเต อสมฺมุขาปิ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ นิสินฺเนปิ น กุปฺปติ นิยมาภาวาฯ อสมฺมุขา กเต โทสาภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘อสมฺมุขากตํ สุกตํ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ทูเตน อุปสมฺปทา ปเนตฺถ สมฺมุขา กาตุํ น สกฺกาฯ กมฺมวาจานานตฺตสภาวา ปตฺตนิกฺกุชฺชนาทโย หตฺถปาสโต อปเนตฺวา กาตพฺพา, เตน วุตฺตํ ‘‘อสมฺมุขา กตํ สุกตํ โหตี’’ติฯ ‘‘ปุจฺฉิตฺวา โจเทตฺวา สาเรตฺวา กาตพฺพํ อปุจฺฉิตฺวา อโจเทตฺวา อสาเรตฺวา กโรตี’’ติ อยํ วจนตฺโถฯ ฐเปตฺวา กตฺติกมาสนฺติ โส ปวารณามาโส, ทฺเว จ ปุณฺณมาสิโยติ ปฐมทุติยวสฺสูปคตานํ ปวารณา ปุณฺณมาสา ทฺเวฯ

[485] ปทํ วา ฉฑฺเฑตีติ อตฺโถฯ ก-วคฺคาทีสุ ปญฺจสุฯ ครุกนฺติ ทีฆํ, สํโยคปรญฺจฯ ‘‘พุทฺธรกฺขิตตฺเถรสฺส ยสฺส นกฺขมตี’’ติ เอตฺถ ต-การก-การา สํโยคปราฯ ทีเฆ วตฺตพฺเพ รสฺสนฺติ ‘‘โส ตุณฺหี อสฺสา’’ติ วตฺตพฺเพ โส ตุณฺหิ อสฺสาติ วจนํฯ

[486] เสสฏฺฐกถาสุ วุตฺตวจนํ กุรุนฺทิยํ ปากฏํ กตฺวา ‘‘นิสีทิตุํ น สกฺโกนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

[487-8] ปริสุทฺธสีลา จตฺตาโร ภิกฺขูติ ปาราชิกํ อนาปนฺนาฯ น เตสํ ฉนฺโท วา ปาริสุทฺธิ วา เอตีติ ตีสุ, ทฺวีสุ วา นิสินฺเนสุ เอกสฺส, ทฺวินฺนํ วา ฉนฺทปาริสุทฺธิ อาหฏาปิ อนาหฏาวฯ

อปโลกนกมฺมกถาวณฺณนา

[495-6] กายสมฺโภคสามคฺคิทานสหเสยฺยปฏิคฺคหณาทิ อิมสฺส อปโลกนกมฺมสฺส ฐานํ โหตีติ เอวมฺปิ อปโลกนกมฺมํ ปวตฺตตีติ อตฺโถฯ กมฺมญฺเญว ลกฺขณนฺติ กมฺมลกฺขณํฯ โอสารณนิสฺสารณภณฺฑุกมฺมาทโย วิย กมฺมญฺจ หุตฺวา อญฺญญฺจ นามํ น ลภติ , กมฺมเมว หุตฺวา อุปลกฺขียตีติ กมฺมลกฺขณํ อุปนิสฺสโย วิยฯ เหตุปจฺจยาทิลกฺขณวิมุตฺโต หิ สพฺโพ ปจฺจยวิเสโส ตตฺถ สงฺคยฺหติ, เอวมฺปิ ‘‘กมฺมลกฺขณเมวา’’ติ วุตฺตํฯ กมฺมลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ‘‘อจฺฉินฺนจีวรชิณฺณจีวรนฏฺฐจีวราน’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘ตโต อติเรกํ เทนฺเตน อปโลเกตฺวา ทาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ อปโลกนํ กมฺมลกฺขณเมวฯ เอวํ สพฺพตฺถ ลกฺขณํ เวทิตพฺพํฯ อิณปลิโพธมฺปีติ สเจ ตาทิสํ ภิกฺขุํ อิณายิกา ปลิพุชฺฌนฺติฯ ตตฺรุปฺปาทโต ทาตุํ วฏฺฏติฯ อนฺตรสนฺนิปาโตติ อุโปสถปฺปวารณาทิมหาสนฺนิปาเต ฐเปตฺวา อนฺตรา มงฺคลุจฺจารณาทิฯ อุปนิกฺเขปโตติ เจติยสฺส อาปทตฺถาย นิกฺขิตฺตโตฯ ‘‘อญฺญา กติกา กาตพฺพา’’ติ เย รุกฺเข อุทฺทิสฺส ปุพฺเพ กติกา กตา, เตหิ อิเมสํ อญฺญตฺตาติ วุตฺตํฯ ‘‘สเจ ตตฺถ มูเล’’ติ ปุพฺเพ ‘‘อิโต ปฏฺฐาย ภาเชตฺวา ขาทนฺตู’’ติ วจเนน ปุคฺคลิกปริโภโค ปฏิกฺขิตฺโต โหติฯ อนุวิจริตฺวาติ ปจฺฉโต ปจฺฉโต คนฺตฺวาฯ เตสํ สนฺติกา ปจฺจยํ ปจฺจาสีสนฺเตนาติ อตฺโถฯ มูลภาคนฺติ ทสมภาคํ กตฺวาฯ ปุพฺพกาเล ทสมภาคํ กตฺวา อทํสุ, ตสฺมา ‘‘มูลภาโค’’ติ วุตฺตํฯ อกตาวาสํ วา กตฺวาติ อุปฺปนฺนอาเยนฯ ชคฺคิตกาเลเยว น วาเรตพฺพาติ ชคฺคิตา หุตฺวา ปุปฺผผลภริตกาเลติ อตฺโถฯ ชคฺคนกาเลติ ชคฺคิตุํ อารทฺธกาเลฯ ญตฺติกมฺมฏฺฐานเภเท ปนาติ ญตฺติกมฺมสฺส ฐานเภเทฯ

อิทํ ปเนตฺถ ปกิณฺณกํ – อตฺถิ สงฺฆกมฺมํ สงฺโฆ เอว กโรติ, น คโณ, น ปุคฺคโล, ตํ อปโลกนกมฺมสฺส กมฺมลกฺขเณกเทสํ ฐเปตฺวา อิตรํ จตุพฺพิธมฺปิ กมฺมํ เวทิตพฺพํฯ อตฺถิ สงฺฆกมฺมํ สงฺโฆ จ กโรติ, คโณ จ กโรติ, ปุคฺคโล จ กโรติ, ตํ ปุพฺเพ ฐปิตํฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ยสฺมิํ วิหาเร ทฺเว ตโย ชนา วสนฺติ, เตหิ นิสีทิตฺวา กตมฺปิ สงฺเฆน กตสทิสเมวฯ ยสฺมิํ ปน วิหาเร เอโก ภิกฺขุ โหติ, เตน ภิกฺขุนา’’ติอาทิ (ปริ. อฏฺฐ. 495-496)ฯ อตฺถิ คณกมฺมํ สงฺโฆ จ กโรติ, คโณ จ กโรติ, ปุคฺคโล จ กโรติ, ตํ โย ปาริสุทฺธิอุโปสโถ อญฺเญสํ สนฺติเก กรียติ, ตสฺส วเสน เวทิตพฺพํฯ อตฺถิ คณกมฺมํ คโณว กโรติ, น สงฺโฆ, น ปุคฺคโล, ตํ โย ปาริสุทฺธิอุโปสโถ อญฺญมญฺญํ อาโรจนวเสน กรียติ, ตสฺส วเสน เวทิตพฺพํฯ